Dziś oswoimy się z partykułą „nie”, która bywa dla niektórych kłopotliwa. Mimo że zasad mamy wiele, wystarczy zapamiętać kilka naprawdę podstawowych reguł i dużo czytać (książek!), by utrwalić sobie pisownię nieoczywistych wyrazów. A jeśli nie czytać, to przynajmniej zaglądać do Słownika Języka Polskiego w razie wątpliwości. Pisownia „nie” razem i oddzielnie nie musi być i nie jest trudna. Zaraz się o tym przekonasz.

„Nie” jest partykułą, a więc nieodmienną częścią mowy. Używamy jej w celu zaprzeczenia. Z pewnymi częściami mowy piszemy ją łącznie/razem a z innymi osobno/oddzielnie. Przejdźmy zatem do rzeczy.

Pisownia „nie” razem

Partykułę „nie” piszemy łącznie z takimi częściami mowy jak:

1. Rzeczownik – np. niepogoda, niecierpliwość, niesportowiec, niepodejmowanie. 

DWIE UWAGI:

1) Z nazwami własnymi „nie” zapisujemy z łącznikiem, np. nie-Europejczyk, nie-Soplicowie.

2) Z rzeczownikami występującymi w roli orzeczników „nie” zapisujemy osobno, np. Nie przyjaciel, ale wróg do nas przyjechał.

2. Przymiotnik w stopniu równym – np. niedobry, nieludzki, nieczynny, niepolski. 

WAŻNE: Z nazwami własnymi „nie” zapisujemy z łącznikiem (analogicznie do rzeczowników), np. nie-Mickiewiczowski, nie-Ezopowy, natomiast w przeciwstawieniach „nie” zapisujemy osobno, np. nie dobry, ale zły człowiek.

3. Przysłówek odprzymiotnikowy w stopniu równym – np. niejasno, niezależnie, niezdecydowanie. 

WAŻNE: W przeciwstawieniach „nie” zapisujemy osobno, np. nie trudno, lecz łatwo.

4. Imiesłów przymiotnikowy czynny (-ący) oraz bierny (-ny, -ty, -ony) – np. niestudiujący, nieosiągalny, niezamknięte, nieograniczona. 

WAŻNE: W przeciwstawieniach „nie” zapisujemy osobno, np. nie zwichnięta, lecz złamana ręka.

Pisownia „nie” oddzielnie

Partykułę „nie” piszemy oddzielnie z takimi częściami mowy, jak:

1. Czasownik w bezokoliczniku, osobowej formie, nieosobowej formie a także w postaci imiesłowu przysłówkowego: współczesnego (-ąc), uprzedniego (-łszy, – wszy) i biernego (-no, -to) – np. nie zjadł, nie zrobilibyśmy, nie zrobiono, nie poszedłszy, nie oddawszy, nie czyniąc, nie umyto. 

WAŻNE: Partykułę „nie” zapisujemy również oddzielnie przed wyrazami występującymi w funkcji orzeczenia, np. Nie żal mu było straconego czasu?

2. Liczebnik – np. nie jeden, nie drugi, nie ośmioro, nie podwójny. 

WYJĄTKI: niejeden (czyli wielu np. wrogów; niejeden wróg); niewielu, niewiele

3. Zaimek – np. nie ty, nie mój, nie wszyscy, nie każdy, nie tyle. 

WYJĄTKI: nieco, niecoś, niektórzy, niektóry, niejaki = pewien, nieswój = niezdrów

4. Przysłówek, który nie pochodzi od przymiotnika – np. nie bardzo, nie dziś, nie zawsze, nie inaczej. 

WYJĄTKI: niezbyt, nieraz (często), niebawem, niekiedy (czasem),  niespełna, niemal lub nieomal, nieopodal

5. Przymiotnik oraz przysłówek w stopniu wyższym i najwyższym – np. nie lepszy, nie najlepiej, nie najostrzejszy, nie najwyższy. 

WAŻNE: W przypadku przysłówka lub przymiotnika, który w ogóle nie występuje bez partykuły „nie” lub jeśli jest wyraźną cechą przeciwstawną przymiotnika podstawowego, zapisujemy „nie” łącznie, np. niedorzeczny – niedorzeczniejszy – najniedorzeczniejszy; nieszczęśliwy – nieszczęśliwszy – najnieszczęśliwszy.

6. Wyrażenia przyimkowe – np. nie od razu, nie bez winy, nie za krótko, nie za głośno. 

WYJĄTEK: niezadługo (wkrótce), np. Niezadługo przyjdą nas przyjaciele. ALE: Nie za długo już przebywasz z kolegami?

7. Partykułami byle oraz lada – np. nie lada gratka, nie byle kto.

Mam nadzieję, że pisownia „nie” razem i oddzielnie nie będzie już dla Ciebie problemem. 🙂

Na potrzeby wpisu korzystałam z książki NIE. Razem czy osobno. Zeszyt ćwiczeń do nauki ortografii dla uczniów gimnazjum i liceum  autorstwa Anny Jurek.