Jeśli chcesz się dowiedzieć jak poprawnie odmieniać bądź tworzyć takie wyrazy jak: zeskanować, rozkochiwać, wyprzedawać, rozczesywać, zakasywać (zakasać) i wiele innych, to czytaj dalej!

Z dzisiejszego wpisu nauczysz się:

+ podstawowego nazewnictwa związanego ze słowotwórstwem,

+ jak odróżnić przedrostki od przyrostków oraz wrostków.

Czym jest słowotwórstwo?

Jak już wiecie bardzo lubię powoływać na pewne źródła, dlatego teraz nie postępuję inaczej, jak cytując Słownik Języka Polskiego, w którym to przeczytamy, że słowotwórstwo to:

Zatem słowotwórstwo będzie się zajmować wszystkimi wyrazami, które znajdują się w słowniku języka polskiego. Aby lepiej zrozumieć nazewnictwo związane ze słowotwórstwem, należy pamiętać o tym, że słowa w naszym języku dzielą się na trzy grupy:

a) niepodzielne (rdzenne) – stanowią one podstawę słowotwórczą nowych wyrazów,

b) wyrazy pochodzące od wyrazów podstawowych, które zwierają formant i podstawę słowotwórczą,

c) wyrazy złożone – złożenia, zrosty, zestawienia.

Podstawowe nazewnictwo

1) Wyraz podstawowy – wyraz, od którego tworzy się nowy wyraz

2) Wyraz pochodny – wyraz, który powstaje od wyrazu pochodnego

3) Podstawa słowotwórcza (temat słowotwórczy) – wyraz podstawowy lub jego część,

 w naszym przypadku podstawą słowotwórczą wyrazu domek jest słowo „dom”

4) Rodzina wyrazów – grupa wyrazów pokrewnych, czyli pochodzących od wspólnego wyrazu podstawowego

5) Rdzeń – wspólna cząstka łącząca rodzinę wyrazów, najmniejsza niepodzielna cząstka podstawa słowotwórcza, np. w wyrazach takich jak: czytać, przeczytałbym, czytanie, czytelnik, czytelnia, czytnik rdzeniem będzie cząstka czyt. W niektórych wyrazach mogą zajść oboczności, czyli wymiany głosek w odmianie przez przypadki rzeczownika, np. uczyć – nauka, zachodzi tu oboczność ucz: uk

6) Formant – człon wyrazu pochodnego, dzięki któremu możemy formować nowy wyraz, najczęściej to konkretna cząstka (-ek, -za, -szy, itd.) dodana do podstawy słowotwórczej.

Wśród formantów wyróżniamy:

a) przedrostek (prefiks) – cząstka, którą się dodaje przed rdzeniem, np.

b) przyrostek (sufiks) – cząstka, która pojawia się za rdzeniem, np.

c) międzyrostek (interfiks) – cząstka występująca między rdzeniami

d) formant zerowy  Ø– brak formantu , np. zlewać – zlew Ø; zakupić – zakup Ø

7) Wyrazy złożone – wyrazy pochodne, które powstały od co najmniej dwóch wyrazów podstawowych.Wśród wyrazów złożonych wyróżniamy:

a) Złożenie – połączenia dwóch wyrazów za pomocą międzyrostka, np.

– o

– y

– i

b) Zrost – „zrośnięcie”- ścisłe połączenie dwu wyrazów bezpośrednio, brak dodatkowych cząstek, np.

WAŻNE! Odmiana zrostów może stanowić problem, ponieważ niektóre wyrazy będą się odmieniać jak jedno słowo, np. karygodny – karygodnego; inne będą wymagać odmiany dwóch członów, np. Białystok – Białegostoku. Wielkanoc można odmieniać w dwojaki sposób: Wielkiejnocy oraz Wielkanocy – obie formy są poprawne.

c) Zestawienie – połączenie wyrazów pisanych osobno, ale stanowiących jedną nazwą, np.

Zestawienia są wyrazami samodzielnymi w zapisie oraz odmianie.

W kolejnym wpisie dowiesz się:

+ jakie są typy słowotwórcze oraz kategorie.

+ jakie są słowotwórcze środki stylistyczne i do czego służą

Ten wpis jest kontynuacją serii Wiedza o języku, w której ukazały się już następujące artykuły:

1. Zasady pisowni wyrazów z „ó” i „u”

2. Zasady pisowni wyrazów z „rz” i „ż„

3. Zasady pisowni wyrazów z „ch” i „h”

4. Pisownia „nie” razem i oddzielnie

5. Pisownia „-by” z różnymi częściami mowy